Ptak jastrząb
Zadowolony
Uważa się, że ogólna nazwa „jastrzębi” składa się z dwóch prasłowiańskich korzeni - „str” (prędkość) i „rebъ” (pstrokaty / dziobaty). Tak więc nazwa ptaka odzwierciedlała pstrokaty wzór upierzenia klatki piersiowej i zdolność do szybkiego chwytania zdobyczy.
Opis jastrzębia
Jastrząb pospolity (Accipiter) - rodzaj ptaków mięsożernych z rodziny jastrzębiowatych (Accipitridae). Nie są zbyt duże dla dziennych drapieżników – nawet największy przedstawiciel rodzaju, jastrząb, nie przekracza 0,7 m długości przy masie około 1,5 kg. Inny pospolity gatunek, krogulec, dorasta do zaledwie 0,3–0,4 m i waży 0,4 kg.
Wygląd zewnętrzny
Wygląd, podobnie jak anatomia jastrzębia, jest zdeterminowany ukształtowaniem terenu i stylem życia. Drapieżnik ma doskonały wzrok, 8 razy bardziej ostry niż człowiek. Mózg jastrzębia otrzymuje obraz obuoczny (wolumetryczny) dzięki specjalnemu rozmieszczeniu oczu - nie po bokach głowy, ale nieco bliżej dzioba.
Oczy dorosłych ptaków są w kolorze żółto/żółto-pomarańczowym, czasem z odcieniem czerwieni lub czerwono-brązowym (tyvik). U niektórych gatunków tęczówka z wiekiem lekko się rozjaśnia. Jastrząb uzbrojony jest w mocny haczykowaty dziób z charakterystyczną cechą - brakiem zęba nad dziobem.
To interesujące! Jastrząb doskonale słyszy, ale zapachy rozróżnia nie tyle nozdrzami, co… ustami. Jeśli dasz ptakowi nieświeże mięso, najprawdopodobniej złapie je dziobem, ale z pewnością je wyrzuci.
Dolne partie nóg są zwykle upierzone, ale na palcach i stępie nie ma piór. Nogi mają potężne mięśnie. Skrzydła są stosunkowo krótkie i tępe, ogon (szeroki i długi) jest zwykle zaokrąglony lub prosto skrojony. Kolor wierzchu u większości gatunków jest ciemniejszy niż spód: są to odcienie szare lub brązowe. Ogólne jasne tło dolnej części (białe, żółtawe lub jasna ochra) jest zawsze rozcieńczone falami poprzecznymi / podłużnymi.
Charakter i styl życia
Jastrząb mieszka w leśnej gąszczu i buduje gniazdo na najwyższym drzewie w celu zbadania swoich łowisk o powierzchni około 100-150 km². Ten leśny łowca zręcznie manewruje w gęstych koronach, skręcając w pionie/poziomie, nagle zatrzymując się i gwałtownie startując, a także wykonując niespodziewane ataki w kierunku ofiar. Temu ptakowi sprzyjają kompaktowe rozmiary ciała i kształt skrzydeł.
Jastrząb, w przeciwieństwie do orła, nie unosi się na niebie, długo wypatrując żywych stworzeń, ale niespodziewanie atakuje każdy (biegający, stojący lub lecący) obiekt, obserwując z zasadzki. Chwytając, drapieżnik mocno ściska go łapami i wbija się pazurami, jednocześnie dźgając i dusząc. Jastrząb pożera ofiarę w całości, łącznie z włosami/piórami i kośćmi.
Jeśli słyszysz strome „ki-ki-ki” lub przeciągłe „ki-i-i, ki-i-i” z lasu, oznacza to, że słyszałeś wokalną partię jastrzębia. O wiele bardziej melodyjne dźwięki, podobne do dźwięku fletu, wydają śpiewające jastrzębie. Raz w roku (zwykle po hodowli) jastrzębie, podobnie jak wszystkie ptaki mięsożerne, linieją. Czasami wylinka jest opóźniona o kilka lat.
Jak długo żyją jastrzębie?
Obserwatorzy ptaków są przekonani, że na wolności jastrzębie mogą żyć nawet 12-17 lat. W lasach Ameryki Północnej kolibry lubią osiedlać się pod gniazdami jastrzębi, uciekając przed naturalnymi wrogami, wiewiórkami i sójkami. Taka nieustraszoność jest łatwa do wytłumaczenia - jastrzębie polują na wiewiórki, ale kolibry są zupełnie obojętne.
Klasyfikacja, rodzaje
Rodzaj jastrzębi obejmuje 47 gatunków, z których najczęstszy nazywa się Accepiter gentills, jastrząb gołębiarz. Ptaki z półkuli wschodniej odlatują na zimę w Azji, z półkuli zachodniej - do Meksyku. Jastrząb ma skłonność do siedzącego trybu życia, ale unika osiedlania się w dużych lasach. W locie ptak pokazuje falistą trajektorię.
Accipiter nisus (Krogulec) jest reprezentowany przez sześć podgatunków, żyjących od Europy Zachodniej i Afryki Północnej na wschód do Oceanu Spokojnego. Największą gęstość zaludnienia w Europie odnotowuje się w Rosji i Skandynawii. Gniazda, wyłożone listowiem i miękkim mchem, budowane są na drzewach iglastych, częściej na świerkach. Każdego roku para buduje nowe gniazdo. Krogulec to doskonały myśliwy, który potrzebuje urozmaiconego krajobrazu z ogromną liczbą małych ptaków.
To interesujące! Na Kaukazie/Krymie popularne są jesienne polowania na przepiórki z myśliwskimi jastrzębiami, które są łapane, oswajane i trenowane przez kilka dni. Po zakończeniu sezonu łowieckiego krogulce zostają wypuszczone.
Krogulec można rozpoznać po wydatnym czarnym upierzeniu z poprzecznymi białymi liniami na brzuchu.
Siedlisko, siedliska
Rodzaj Accipiter (prawdziwe jastrzębie) zakorzenił się we wszystkich zakątkach globu, z wyjątkiem Arktyki. Można je znaleźć praktycznie w całej Eurazji, od lasów-tundry na północy po południowe punkty kontynentu. Jastrzębie przystosowały się do klimatu Afryki i Australii, Ameryki Północnej i Południowej, Filipin, Indonezji i Tasmanii, a także Cejlonu, Madagaskaru i innych wysp.
Ptaki zamieszkują sawanny, tropikalne dżungle, lasy liściaste i iglaste, równiny i góry. Wolą nie wspinać się w gąszcz, wybierając otwarte, jasne krawędzie, przybrzeżne lasy i lasy. Niektóre gatunki nauczyły się żyć nawet w otwartych krajobrazach. Jastrzębie z umiarkowanych szerokości geograficznych są zwolennikami osiedlenia, a ptaki z północnych regionów latają na zimę w krajach południowych.
Dieta jastrzębia
Ptaki (średnie i małe) cieszą się dla nich największym zainteresowaniem gastronomicznym, ale w razie potrzeby jastrzębie zjadają małe ssaki, płazy (ropuchy i żaby), węże, jaszczurki, owady i ryby. Przeważającą część jadłospisu tworzą małe ptaki (głównie z rodziny wróblowatych):
- płatki owsiane, wróble i soczewica;
- zięby, łyżwy oraz zięby;
- gajówki, krzyżodzioby i chorągiewki śnieżne;
- pliszki, gajówki i łyżki;
- króliczki, pisklęta i pleszka;
- kosy, muchołówki i cycki.
Większe jastrzębie polują na większe ptaki - bażanty, wielkie dzięcioły cętkowane, leszczyna, kuropatwa, Wrona, papugi, gołębie, wodery, a także drób (kurczaki) i ptactwo wodne.
Ważny! Japońskie krogulce włączają do swojej diety nietoperze, a mroczne sokoły z Afryki polują na perliczki i mangusta karłowata.
Od stałocieplnych jastrzębi wolą ryjówki, myszy, białko, zające, szczury, gronostaje i króliki. Owady obejmują ważki, koniki polne, cykady, szarańczę i chrząszcze (w tym słonie, żuki gnojowe i chrząszcze kózkowate).
Reprodukcja i potomstwo
Jastrząb zazwyczaj pozostaje lojalny wobec jednego miejsca i jedynego partnera. Para buduje gniazdo 1,5-2 miesiące przed kryciem, przyczepiając je na gałęzi w pobliżu pnia i niedaleko od góry. Nie wszystkie jastrzębie korzystają ze starego gniazda - niektóre co roku zmieniają swoje domy, wznoszą nowe lub wspinają się do cudzego. Samica składa 3-4 jaja, wysiadując je przez około miesiąc, podczas gdy samiec niesie jej pokarm.
Nadal żeruje po pojawieniu się piskląt, ale nigdy ich nie karmi. Po złapaniu żywych stworzeń jastrząb zawiadamia swoją dziewczynę, która wylatuje mu na spotkanie, podnosi tuszę i zaczyna ją rzeźnić, uwalniając ją z piór/skóry i rozrywając na kawałki.
To interesujące! Tylko matka karmi pisklęta „półproduktami”. Jeśli ona umrze, umiera również potomstwo, ale z głodu: ojciec przynosi i wrzuca do gniazda zdobycz, z którą pisklęta nie są w stanie sobie poradzić.
Pisklęta różnią się od rodziców nie tylko wielkością: po drugie oczy są znacznie jaśniejsze niż u dzieci. U piskląt większość upierzonych oczu wygląda jak czarne błyszczące koraliki, które są sygnałem do rozpoczęcia karmienia. Gdy tylko pisklę jest pełne, odwraca się plecami do mamy - nie widzi już wymagających czarnych oczu i uświadamia sobie, że posiłek dobiegł końca.
Pisklęta jastrzębia nie opuszczają swojego rodzimego gniazda przez nieco ponad miesiąc. Jeśli lęg pojawił się pod koniec czerwca, to w drugiej połowie sierpnia młode jastrzębie wstają już na skrzydła. Po tym, jak wyleciały z gniazda, rodzice nadal się nimi opiekują przez około 5-6 tygodni. Dzieci odlatują z domu rodzinnego, zyskując całkowitą samodzielność. Młode jastrzębie stają się płodne nie wcześniej niż rok.
Naturalni wrogowie
Głównymi wrogami jastrzębia jest człowiek i jego niepohamowana działalność gospodarcza. Słabe i młode ptaki mogą zostać schwytane przez lądowe drapieżniki, w tym kuna, lisy i dzikie koty. W powietrzu zagrożenie stanowią ptaki drapieżne, takie jak Orzeł, sowa, sarych i puchacz. Nie wolno nam zapominać, że młode jastrzębie często padają ofiarą starszych krewnych.
Populacja i status gatunku
Bezwzględny i bystry jastrząb potrafi wyrządzić znaczne szkody gospodarstwom łowieckim, dlatego bez żalu został wytępiony (za zapłatą wynagrodzenia) na całym świecie.
To interesujące! Przestali zabijać jastrzębie dopiero w połowie ubiegłego stulecia, dowiedziawszy się, że utrzymują one żywotność gatunków komercyjnych i niszczą szkodliwe gryzonie.
W naszym kraju np. Zakon z 1964 r. obowiązywał do 2013 r. „O usprawnieniu regulacji liczebności ptaków szponiastych”, wydana przez Główną Dyrekcję Gospodarki Łowieckiej i Rezerwatów Łowieckich. Dokument wyraźnie zabraniał chwytania i strzelania do ptaków drapieżnych, a także niszczenia ich gniazd.
Obecnie liczebność najpospolitszego gatunku, jastrzębia, waha się w granicach 62-91 tys. par. Gatunek znajduje się w Załączniku II Konwencji Berneńskiej, CITES 1, a także w Załączniku II Konwencji Bońskiej, jako wymagające ochrony i koordynacji na poziomie międzynarodowym.
