Ryjówki (łac. Soricidae)

Ryjówki (Soricidae) - przedstawiciele klasy ssaków, rzędu owadożerne i rodziny ryjówek. Takie zwierzę przynosi ludziom znaczne korzyści, eksterminując wiele owadów glebowych, a także ich stadium larwalne. Szkodniki leśne i rolnicze są niszczone przez ryjówki przez cały rok, nawet w miejscach niedostępnych dla ptaków i innych zwierząt owadożernych.

Opis ryjówki

Małe zwierzęta z wyglądu są bardzo podobne do zwykłych myszy, ale mają pysk wydłużony w formie trąbki. Do ryjówek zaliczają się również najmniejsi przedstawiciele klasy ssaków, reprezentowani przez ryjówkę białoozębną (Suncus etruscus) i ryjówkę maleńką (Sorex minutissimus), której długość ciała nie przekracza 30-50 mm, przy maksymalnej masie ciała w zakres 3,0-3,3 gr.

Wygląd zewnętrzny

Głowa ryjówki jest dość duża, z wydłużonym obszarem twarzy i nosem, wydłużonym w ruchomą i wyraźnie widoczną trąbkę. Oczy zwierzęcia są wystarczająco małe. Kończyny owadożernego ssaka są krótkie, pięciopalczaste. Futro jest grube i krótkie, bardzo aksamitne. Ogon może być bardzo krótki lub niesamowicie długi, przekraczając długość ciała.

To interesujące! Samice ryjówek mają 6-10 sutków, a jądra samców zlokalizowane są wewnątrz ciała, podczas gdy narząd kopulacyjny dorosłego zwierzęcia jest bardzo duży, stanowiąc do 70% długości ciała.

Czaszka wąska i długa, spiczasta w okolicy nosa. Obszar mózgu jest powiększony, co jest unikalną cechą wśród ssaków. Objętość mózgu to jedna dziesiąta masy ciała, czyli zauważalnie wyższa niż dane typowe dla ludzi i delfinów. Łuki jarzmowe u ryjówek są całkowicie nieobecne, a łączna liczba zębów to 26-32 sztuki.

Przednie siekacze, zwłaszcza dolne, są znacznie powiększone. Zastąpienie zębów mlecznych zębami stałymi następuje na etapie rozwoju embrionalnego, dlatego ryjówki rodzą się z pełnym uzębieniem. Otwory odbytu i narządów płciowych są otoczone fałdem skórnym. Po bokach ciała i u nasady ogona znajdują się specjalne gruczoły, które wytwarzają sekret o ostrym, nieprzyjemnym zapachu.

Serce ryjówki w spoczynku bije w tempie 680-700 uderzeń, a w przerażeniu tętno wzrasta do 1100-1200 uderzeń. Przedstawiciele klasy ssaków, rzędu owadożernych i rodziny ryjówek są bardzo nerwowi. Każdy wystarczająco silny wstrząs, w tym odgłos burzy lub grzmotu, może zabić owadożercę.

Styl życia, zachowanie

Większość gatunków preferuje miejsca wilgotne, a niektórzy członkowie tej rodziny są przyzwyczajeni do prowadzenia półwodnego trybu życia. Ryjówki trzymają się pojedynczo, potrafią samodzielnie kopać nory lub zajmować domy innych ryjących zwierząt, w tym kretów i niektórych gryzoni podobnych do myszy. Czasami ryjówki mogą osiedlać się w jamach w pniach lub zwalonych drzewach, pod martwym drewnem, a nawet w ludzkich budynkach. Gniazdo pokryte jest suchymi liśćmi i trawą. Każde zwierzę ma swój własny obszar łowiecki, którego wielkość często sięga dziesięciu metrów kwadratowych.

To interesujące! Ryjówki pozostawione bez jedzenia giną bardzo szybko. Na przykład małe gatunki mogą umrzeć w ciągu zaledwie 7-9 godzin, podczas gdy mała ryjówka może umrzeć w ciągu około pięciu godzin.

Żaden gatunek ryjówek nigdy nie przechodzi w stan hibernacji, ale w warunkach braku pożywienia może wystąpić tak zwane krótkotrwałe odrętwienie, któremu towarzyszy zauważalny spadek temperatury ciała. Ryjówka krótkoogoniasta żyjąca w Kanadzie i USA oraz ryjówka aksamitna zamieszkująca brzegi naturalnych zbiorników wodnych w Rosji to przedstawiciele bardzo niewielkiej liczby jadowitych ssaków. Trucizna działa nawet na ludzi, więc pogryziony obszar bardzo puchnie.

Ile ryjówek żyje?

Życie ryjówek jest bardzo krótkie. Maksymalna średnia długość życia takich przedstawicieli rzędu owadożernych i rodziny ryjówek wynosi tylko półtora roku. Kobiety żyją o miesiąc dłużej niż mężczyźni.

Dymorfizm płciowy

W chwili obecnej ryjówki są mało zbadane, co wynika głównie z ich nocnego trybu życia i częstej obecności pod ziemią. Niemniej jednak stwierdzono, że u przedstawicieli rzędu owadożernych i rodziny ryjówkowatych nie ma wyraźnych oznak dymorfizmu płciowego.

Gatunek ryjówki

Obecnie znanych jest około trzystu gatunków ryjówek, ale bardziej powszechne są ryjówka i jej podgatunki, ryjówka i odmiany, a także ryjówka i rzęsorek rzeczek. Maleńka ryjówka jest najmniejszym przedstawicielem ssaków, a jej długość ciała nie przekracza 30-50 mm. Swoją nazwę zwierzę zawdzięcza brązowej emalii, która znajduje się na czubkach zębów i chroni je przed zbyt wczesnym zgrzytem. Sierść ryjówki również ma brązowy odcień.

Karłowata ryjówka białozęba jest wybitnym przedstawicielem owadożerców i wyróżnia się białym kolorem szkliwa zębów. Wymiary korpusu nie przekraczają 70 mm. Takie zwierzę jest stosunkowo rzadkie i charakteryzuje się szarą sierścią. Największym przedstawicielem ryjówek jest ryjówka olbrzymia, osiągająca wielkość ciała 15 cm przy długości ogona 10 cm. Umaszczenie ryjówki białozębnej waha się od jasnoszarego do prawie czarnego.

Rzęsororek rzeczek lub ryjówka rzeczna to duże owadożerne, które wolą osiedlać się na brzegach naturalnych zbiorników słodkowodnych. Charakterystyczną cechą struktury tych zwierząt wodnych jest obecność twardych włosów na łapach, dzięki czemu zapewniony jest skuteczny ruch w wodzie. Ponadto ssak ma wodoodporną sierść. Z wyglądu zwierzę przypomina zwykłego szarawego szczura wodnego z jaśniejszym odcieniem w brzuchu.

Ryjówki są aktywne zarówno w ciągu dnia, jak i o zmroku. Futro takich ryjówek jest jedwabiste i bardzo miękkie, a kolor sierści waha się od żółtobrązowego i szarego do czarnego. Długość ciała wynosi około 60-110 mm, a waga do 21-23 g. Amerykańska ryjówka krótkoogoniasta należy do grupy stosunkowo dużych i jadowitych ryjówek o stosunkowo krótkim ogonie, grubych nogach i ciemnym futrze.

Ryjówki leśne są stosunkowo niewielkie, a ich długość ciała z reguły wynosi 45-100 mm, a waga w zakresie 3-12 g. Całkowita długość ogona jest znacznie zróżnicowana. Zwierzę ma długą i jedwabiście szarą sierść na górnej części ciała i nieco jaśniejszą dolną część.

To interesujące! Anatomiczne cechy ugandyjskiej ryjówki pancernej pozwalają takiemu zwierzęciu z łatwością wytrzymać po prostu ogromne obciążenia ciała, przekraczające tysiąc razy jego masę.

Ugandyjska ryjówka pancerna różni się od innych ssaków wyjątkową strukturą szkieletową. Ten rodzaj przez długi czas był uważany za monotypowy, ale w 2013 roku opisano ryjówkę Thor, która ma te same cechy. Długość ciała dorosłego osobnika wynosi 12-15 cm, przy długości ogona 7-10 cm i masie ciała w granicach 110 g. Gruba i gruba sierść ma charakterystyczny szary kolor.

Siedlisko, siedliska

Ryjówki są niemal wszechobecne, z wyjątkiem regionów polarnych, Australii, Nowej Gwinei, Nowej Zelandii i Ameryki Południowej na południe od Ekwadoru, Wenezueli i Kolumbii. Ssak owadożerny zamieszkuje różnorodne krajobrazy, w tym tundrę równinną i górską, lasy deszczowe i obszary pustynne. W górach zwierzęta potrafią wznieść się na wysokość 3500-4000 m n.p.m.

Ryjówka srokata mieszka w kaspijskiej części naszego kraju, w Uzbekistanie, Kazachstanie i Turkmenistanie. Zasięg ryjówki kongijskiej rozciąga się od Republiki Środkowoafrykańskiej i Kamerunu po wschodnią Ugandę i Demokratyczną Republikę Konga. Ich siedliskiem są lasy tropikalne położone na wysokości 200-2350 m n.p.m. Ugandyjska ryjówka pancerna występuje w bagnistych, głębokich lasach północnego Konga, w Rwandzie i Ugandzie.

Obszar występowania ryjówek leśnych rozciąga się od Nigerii po Tanzanię i Ugandę. Przestrzeń życiową takich ssaków reprezentują głównie lasy. Wielu przedstawicieli żyje głównie w koronie drzew, ale niektórzy potrafią żyć na ziemi. Zasięg mysich ryjówek to lasy krzewiaste i wilgotne, a ryjówki występują w strefach leśnych strefy umiarkowanej, w tajdze Europy, Ameryki Północnej i Azji. Kutory, czyli zbiorniki wodne z rodzaju ssaków półwodnych, osiedlają się wzdłuż brzegów niezbyt dużych zbiorników słodkowodnych.

Na terenie jednego miejsca, zajmującego kilka akrów ziemi, może żyć nie więcej niż kilka dorosłych takich ssaków. Ryjówki nie lubią migrować z własnej woli, dlatego przez całe życie takie zwierzęta starają się ściśle przylegać do jednego terytorium. Wyjątkiem jest przymusowe usuwanie zwierząt przez ludzi. Dopiero po dokładnym zbadaniu terenu ryjówka przenosi się na sąsiednie stanowisko, gdzie spodziewa się pojawienia się nowych szkodników na starej ziemi.

Złośliwa dieta

Ryjówki to wszystkożerne zwierzęta, które żywią się głównie owadami, ich stadiami larwalnymi, a także dżdżownicami. Ssak często atakuje małe kręgowce, reprezentowane przez żaby, jaszczurki, młode małe gryzonie. W diecie kutory znajdują się również niewielkie gatunki ryb, płazy i owady.

Poszukuje się pasz z wystarczająco wyostrzonym węchem i zmysłem dotyku. Według naukowców niektóre gatunki ryjówek mają echolokację. U takich przedstawicieli rzędu owadożernych i rodziny ryjówkowatych przemiana materii charakteryzuje się bardzo wysokim stopniem intensywności. Ulubionym pokarmem ryjówek są:

• niedźwiedzie;
• chrząszcze liściowe;
• chrząszcze majowe;
• ślimaki;
• wszy drzewne;
• gąsienice;
• pająki;
• dżdżownice;
• larwy szkodników owadzich.

W ciągu dnia małe zwierzę spożywa ilość pokarmu, która półtora lub dwa razy przekracza jego własną wagę.

Ważny! Pamiętaj, że ryjówka w aktywnym pogoni za wystarczającą ilością pokarmu może uszkodzić system korzeniowy upraw ogrodniczych i ogrodniczych, powodując ich śmierć.

Z tego powodu ryjówki są w stanie żerować niemal bez przerwy, robiąc krótkie przerwy tylko na sen. W okresie zimowego głodu śmierć następuje bardzo szybko, dlatego z reguły tylko nieliczne ryjówki przeżywają do nadejścia wiosny.

Reprodukcja i potomstwo

Ryjówki rozmnażają się raz lub dwa, rzadziej trzy razy w ciągu roku. Okres ciąży trwa około dwóch do trzech tygodni. W każdym takim miocie jest od czterech do czternastu młodych, które rodzą się zupełnie ślepe i nagie. Dla nowonarodzonego potomstwa ryjówek charakterystyczna jest obecność nierozwiniętej trąby, która nadaje wyglądowi osobliwy zadarty nos. W okresie letnim w komfortowych warunkach jedna samica wychowuje często około cztery tuziny młodych. Jednocześnie niektóre z nich mają już czas na samodzielne urodzenie dziecka do końca tego lata.

To interesujące! Oboje rodzice są zaangażowani w przygotowanie gniazda dla przyszłego potomstwa, ale obecnie nie ma danych, czy ryjówki są zwierzętami poligamicznymi czy monogamicznymi.

Wnętrze gniazda jest starannie wyłożone suchym materiałem, takim jak trawa czy liście. W takim gnieździe młode rozwijają się dość szybko, dlatego już w wieku czterech tygodni stają się całkowicie samodzielne. U ryjówek samica i jej potomstwo poruszają się w rodzaju łańcucha lub tak zwanej „karawany”, w której wszystkie osobniki mocno trzymają się za ogony zębami.

Młodzi przedstawiciele klasy ssaków, rzędu owadożernych i rodziny ryjówka charakteryzują się bardzo niezwykłą zdolnością, zwaną „fenomenem Denela”. Wraz z nadejściem jesieni u takich owadożernych ssaków obserwuje się zauważalny spadek wielkości ciała, któremu towarzyszy spłaszczenie czaszki. W okresie od kwietnia do czerwca następuje wyraźny wzrost objętości czaszki, a także masy i całkowitej objętości mózgu.

Naturalni wrogowie

Wrogami ryjówek w naturze są drapieżne zwierzęta nocne i dzienne, a także krukowate, niektóre drapieżne ssaki. Niemniej jednak zwierzęta zjadają przedstawicieli rzędu owadożernych i rodziny ryjówkowatych bardzo niechętnie, co jest spowodowane obecnością ostrego i nieprzyjemnego piżmowego zapachu wydzielanego przez gruczoły skórne zwierząt.

Dość często ryjówki są niszczone przez ludzi i zwierzęta domowe, reprezentowane przez koty i psy. Osoba aktywnie walczy z takim zwierzęciem za pomocą pułapek i trucizn chemicznych, co tłumaczy się chęcią ochrony systemu korzeniowego nasadzeń owocowych i jagodowych oraz upraw ogrodowych.

Populacja i status gatunku

Z powodu wyrywania lasów kilka gatunków należących do rodzaju Ryjówka leśna jest dziś uważanych za zagrożone całkowitym wyginięciem. Ze względu na zniszczenie części przestrzeni życiowej w czerwona książka IUCN przedstawiła ryjówkę mysią Eisentrauta i obecnie zagrożoną ryjówką mysią Rampa.

ryj wideo