Żmije (żmijowate)

Viperidae lub viperovye (Viperidae) - dość duża rodzina, która łączy jadowite węże, które są lepiej znane jako żmije. To żmija jest najniebezpieczniejszym wężem naszych szerokości geograficznych, dlatego bardzo ważne jest, aby móc odróżnić te łuskowate gady od węży nieszkodliwych dla ludzi.

Opis żmii

Wszystkie żmije charakteryzują się obecnością pary pustych w środku i stosunkowo długich kłów służących do wydzielania trucizny wytwarzanej przez specjalne gruczoły jadowe, które znajdują się bezpośrednio za górną szczęką. Każda z tych par kłów znajduje się przed pyskiem węża i znajduje się na obracającej się kości szczęki.

Poza użytkowaniem kły są składane i zamykane specjalną folią. Prawy i lewy kły obracają się niezależnie od siebie. Podczas walki pysk węża jest w stanie otworzyć się pod kątem do 180 stopni, a obrócona kość wysuwa kły do ​​przodu. Zamknięcie szczęk następuje podczas kontaktu, natomiast silne i dobrze rozwinięte mięśnie zlokalizowane wokół gruczołów truciznowych wyraźnie się kurczą, co powoduje wyciskanie trucizny. To natychmiastowe działanie znane jest jako ugryzienie i jest używane przez węże do unieruchamiania ofiary lub w samoobronie.

Głowa węża ma zaokrąglony trójkątny kształt z tępym końcem nosowym i wyraźnie wystającymi bocznymi narożnikami skroniowymi. Na górnym końcu nosa, bezpośrednio między nozdrzami, niektóre gatunki charakteryzują się obecnością pojedynczych lub sparowanych wyrostków utworzonych przez łuski. Inne rodzaje węży różnią się umiejscowieniem podobnych wystających narośli nad oczami. W tym przypadku tworzą coś podobnego do zwykłych rogów.

Oczy gadów są niewielkich rozmiarów, z pionowo umieszczoną źrenicą, która może otwierać się nie tylko na całą szerokość, ale także zamykać się prawie całkowicie, dzięki czemu węże doskonale widzą w każdym świetle. Z reguły nad oczami znajduje się mały grzbiet, który tworzy łuski.

Dobrze rozwinięty wałek nadaje wężowi złośliwy lub poważny wygląd. Ciało gada jest raczej krótkie i pogrubione głównie w środkowej części. Kolor zmienia się zauważalnie w zależności od charakterystyki siedliska i gatunku, ale zawsze protekcjonalnie i ukrywając węża na tle naturalnego krajobrazu.

Wygląd zewnętrzny

Podrodzina birmańska żmija wróżka, czyli żmija chińska (Azemiops feae), należy do gatunku jadowity węże. Długość ciała dorosłych osobników sięga 76-78 cm, a na głowie znajdują się duże tarcze. Kolor górnej części korpusu oliwkowo-brązowy. Dolna część ciała jest kremowa, a po bokach poprzeczne żółte paski. Głowa w kolorze żółtym lub ciemnym. Wszyscy członkowie tej podrodziny należą do kategorii żmij jajorodnych.

Żmije ropuchy (Causus) to monotypowa podrodzina obejmująca jedyny rodzaj Causus. Takie węże należą do kategorii najstarszych i prymitywnych przedstawicieli rodziny ze względu na obecność następujących cech:

• jajorodny;
• cechy strukturalne trującego aparatu;
• nietypowe skalowanie głowy;
• okrągłe źrenice.

Stosunkowo małe węże ropuch, których długość nie przekracza metra, mają gęste, cylindryczne lub lekko spłaszczone, niezbyt grube ciało. W takim przypadku nie ma nasilenia przechwytywania szyjki macicy. Sekcja ogonowa jest krótka. Głowa pokryta jest dużymi, symetrycznie rozmieszczonymi tarczami o odpowiednim kształcie, dzięki którym ropuchy żmijowe mają zewnętrzne podobieństwo do węży i ​​węży. Płytka międzyszczękowa jest szeroka i duża, czasem odwrócona. Łuski na ciele są gładkie lub mają słabo zaznaczone żebra (rzędy grzbietowe). Źrenice oczu są okrągłe.

Pit-head lub grzechotniki (Crotalinae) to podrodzina jadowitych węży, które charakteryzują się obecnością pary wrażliwych na podczerwień dołów znajdujących się między nozdrzami a oczami. Do tej pory opisano nieco ponad dwieście gatunków tej podrodziny. Wraz z innymi członkami rodziny wszystkie winorośle mają parę pustych i stosunkowo długich jadowitych zębów. Głowa ma zwykle kształt trójkąta, źrenice oczu są pionowe. Para dołków termoreceptorów w okolicy głowy jest wrażliwa na promieniowanie podczerwone, co pozwala wężom z tej rodziny rozpoznawać swoją ofiarę na podstawie różnicy temperatur między otoczeniem a ofiarą. Rozmiary sępów pitowych wahają się od 50 cm do 350 cm.

Podrodzina Viper obejmuje obecnie dwanaście rodzajów i nieco ponad sześćdziesiąt gatunków:

• żmije drzewne (Atheris);
• Żmije górskie (Adenorhinos);
• żmije afrykańskie (Bitis);
• Przykuta żmija (Daboia);
• Żmije rogate (Cerastes);
• Efi (Есhis);
• Gigantyczne żmije (Masrovipera);
• Kontrowersyjne żmije (Еristicophis);
• Żmije górskie Kenii (Montatheris);
• Żmije z fałszywymi rogami (Pseudocerastes);
• żmije bagienne (Proatheris);
• Prawdziwe żmije (Virera).

Przedstawiciele podrodziny nie mają dołów wrażliwych na ciepło (podczerwień), a długość dorosłych może wynosić od 28-200 cm, a nawet więcej. Różne gatunki mają worek sensoryczny umieszczony na nosie węża. Taki worek to fałd skórny między płytkami nosowymi i nadnosowymi, połączony z nerwem czaszkowym na wyrostku oczodołowym.

Rosyjska nazwa zwyczajowa „grzechotnik” wynika z obecności specjalnej grzechotki w parze północnoamerykańskich rodzajów Yamkogolovye (Crotalus i Sistrurus), która znajduje się na końcu ogona. Taka grzechotka to zmienione łuski, które tworzą ruchome segmenty. Bardzo osobliwy dźwięk „grzechotania” powstaje w wyniku zderzenia segmentów w procesie naturalnej oscylacji czubka ogona.

Styl życia, zachowanie

Żmije kategorycznie nie należą do mistrzów biegania. Takie gady są najczęściej zbyt wolne i potrafią spędzić prawie cały dzień w wyjątkowo leżącej pozycji, zupełnie bez zbędnych ruchów. Wraz z nadejściem zmierzchu węże zostają aktywowane i właśnie w tym czasie rozpoczynają swoją ulubioną rozrywkę, jaką jest polowanie. Największe osobniki wolą leżeć bez ruchu przez długi czas, czekając, aż jakakolwiek ofiara wpadnie do samego dotkniętego obszaru. W tym momencie żmija nie traci okazji do ucztowania, więc aktywnie atakuje swoją zdobycz.

To interesujące! Często używane w mowie potocznej wyrażenie „bagno pełne żmij” jest w większości przypadków prawdziwe i nie pozbawione zdrowego rozsądku.

Główną cechą wyróżniającą żmije jest umiejętność perfekcyjnego pływania, dzięki czemu takie łuskowate gady mogą bez problemu przepłynąć nawet dość szeroką rzekę lub inny duży zbiornik wodny. Dość często żmije znajdują się na wybrzeżu wielu różnych naturalnych zbiorników, a także nie stronią od bagien.

Ile żmij żyje?

Z reguły średnia długość życia przedstawicieli rodziny żmij w warunkach naturalnych wynosi piętnaście lat, ale niektóre osobniki charakteryzują się całkowitą długością życia ćwierć wieku lub nawet nieco więcej.

Dymorfizm płciowy

W większości przypadków dymorfizm płciowy nie jest nieodłączny dla wielu gatunków węży, z wyjątkiem tego, że samce mają zwykle grubszy ogon - rodzaj „magazynu” dla ich hemipenis. Tymczasem żmije mają dymorfizm płciowy. Wizualnie dojrzałe płciowo osobniki różnych płci różnią się szeregiem cech, w tym różnicą w kontraście i intensywności koloru. Dorosłe samce żmij w większości przypadków charakteryzują się bardziej kontrastowym ubarwieniem, a samice najczęściej mają mniej jasne i nasycone odcienie kolorystyczne. W przypadku ubarwienia melanistycznego praktycznie nie występuje dymorfizm płciowy.

Między innymi około 10% tajemniczych osobników, niezależnie od płci, ma ubarwienie charakterystyczne dla przedstawicieli płci przeciwnej. Samice wielu gatunków często osiągają większe rozmiary i mają stosunkowo cienki i krótki ogon oraz stosunkowo krótką i szeroką głowę. Głowa u samic jest zawsze masywniejsza, a jej kształt jest zbliżony do trójkąta równobocznego. Samce wyróżniają się węższą i wydłużoną głową, której ogólne zarysy odpowiadają kształtowi trójkąta równoramiennego.

Rodzaje żmij

W klasie Reptiles, rzędzie Scaly i rodzinie Viper istnieją cztery podrodziny:

• żmije birmańskie (Azemiopinae);
• Żmije ropuchy (Causinae);
• Szypułka (Crotalinae);
• Żmije.

Pit-heads były wcześniej uważane za rodzinę, a na początku tego stulecia jest ich nieco mniej niż trzysta gatunków.

Jad żmii

Ze względu na specyfikę swojego składu jad żmii jest bardzo szeroko stosowany i jest cennym surowcem wykorzystywanym do produkcji wielu leków, a nawet popularnych kosmetyków. Jad węża to bardzo specyficzny koktajl, który zawiera białka, lipidy, peptydy, aminokwasy, cukry i niektóre sole nieorganiczne.

Preparaty pozyskiwane z jadu żmii stosowane są jako bardzo skuteczny środek przeciwbólowy przy reumatyzmie i nerwobólach, w leczeniu niektórych chorób skóry i nadciśnienia tętniczego. Takie środki lecznicze wykazały wysoką skuteczność w łagodzeniu ataków astmy oskrzelowej, z krwawieniem, a także niektórymi procesami zapalnymi.

Jad węża wnika do organizmu ludzi lub zwierząt przez układ limfatyczny, po czym niemal natychmiast dostaje się do krwiobiegu. Najbardziej widoczne skutki ukąszenia żmii to piekący ból, zaczerwienienie i obrzęk wokół rany. Z reguły wszelkie zewnętrzne objawy łagodnego zatrucia ustępują po kilku dniach bez zbyt poważnych lub zagrażających życiu konsekwencji.

To interesujące! Jad każdej żmii jest uważany za potencjalnie niebezpieczny dla ludzi, a ugryzienie niektórych przedstawicieli rodziny żmij może być śmiertelne.

W ciężkich postaciach zatrucia objawy są bardziej nasilone. Około kwadrans po ukąszeniu węża pojawiają się żywe objawy, reprezentowane przez zawroty głowy, nudności i parskanie w ustach, dreszcze i kołatanie serca. Skutkiem zwiększonego stężenia substancji toksycznych jest omdlenie, drgawki i śpiączka. Żmije są najbardziej agresywne w okresie lęgowym, od około marca do początku maja.

Siedlisko, siedliska

Siedliska przedstawicieli dość licznej rodziny zrzeszającej jadowite węże, lepiej znane jako żmije, są obecnie bardzo zróżnicowane. Żmije można spotkać na dużej części kontynentu afrykańskiego, a także w Azji i większości krajów europejskich. Żmije po prostu świetnie czują się nie tylko na najsuchszych stepach, ale także w wilgotnych warunkach klimatycznych lasów równikowych.

Przedstawiciele tej rodziny mogą zamieszkiwać skaliste zbocza gór, a także dość często zamieszkiwać lasy północne. Z reguły żmije wolą prowadzić ziemski tryb życia. Niemniej jednak wśród różnych gatunków często można znaleźć osobniki prowadzące ukryty podziemny tryb życia. Uderzającym przedstawicielem takich gatunków jest żmija ziemna, należąca do stosunkowo dużego rodzaju Szpilka do włosów (Atractaspis).

To interesujące! Czas zimowania węża zależy bezpośrednio od obszaru, dlatego północne gatunki żmij zimują przez około dziewięć miesięcy w roku, a dla mieszkańców umiarkowanych szerokości geograficznych takie gady łuskowate pojawiają się na powierzchni mniej więcej w marcu-kwietniu, kiedy zaczynają aktywnie się rozmnażać.

Żmije hibernują z reguły od października do listopada. Jako bardzo wygodne zimowe „mieszkanie” gady łuskowate wybierają różne nory, które wchodzą w ziemię. Najczęściej głębokość zimowania węży nie przekracza kilku metrów, co pozwala członkom rodziny Viper spędzić zimę w dodatniej temperaturze. W warunkach dużej gęstości zaludnienia w jednej norze bardzo często gromadzi się kilkaset dorosłych osobników.

Dieta żmii

Żmije są znanymi drapieżnikami, głównie nocnymi, a ofiara jest atakowana przez takie węże najczęściej z zasadzki. Ofiara zostaje zaatakowana bardzo szybkim rzutem, po czym następuje ugryzienie trującymi kłami. Pod wpływem trucizny taka ofiara węża umiera dosłownie w ciągu kilku minut, po czym żmija zaczyna jeść.

Podczas karmienia ofiara jest zwykle połykana w całości. W menu głównym żmii znajdują się różne niezbyt duże gryzonie, a także jaszczurki i traszki, żaby błotne, a nawet niektóre gatunki ptaków. Małe żmije najczęściej żywią się wystarczająco dużymi chrząszczami, jedzą szarańczę i są w stanie łapać motyle i gąsienice.

To interesujące! Ciekawostką jest to, że żmija szlegla poluje na swoją ofiarę w pozycji wiszącej, siedząc na drzewie, a jasny czubek jej ogona to przynęta.

Reprodukcja i potomstwo

Okres godowy jadowitych węży przypada na wiosnę, głównie w maju, a czas trwania ciąży żmii, podobnie jak wielu innych gadów z klasy gadów, zależy bezpośrednio od warunków pogodowych i może wynosić od trzech do sześciu miesięcy. Czasami ciężarne węże mogą nawet hibernować.

Z reguły rodzi się od dziesięciu do dwudziestu młodych, które natychmiast dziedziczą truciznę po rodzicach. Kilka godzin po urodzeniu młode węże linieją. Młode żyją głównie w ściółce leśnej lub w stosunkowo dużych norach, a do żerowania wykorzystują owady. Samce żmii osiągają pełną dojrzałość w wieku około 4 lat.

Naturalni wrogowie

W środowisku naturalnym żmije mają ogromną liczbę wrogów. Wielu z nich wcale nie boi się jadowitych kłów przedstawicieli dość dużej rodziny, która jednoczy jadowite węże. Chętnie ucztują na mięsie węża lisy oraz borsuki, dzik oraz fretki, mają silną odporność na działanie toksyn zawartych w jadzie żmii. Ponadto takie gady łuskowate mogą często stać się ofiarami wielu ptaków drapieżnych, reprezentowanych przez sowy, czapla, bociany i orły wężowe.

To interesujące! Łuskowate gady są łapane w celu uzyskania drogiej i cennej trucizny na lekarstwa. Ponadto na niektóre gatunki żmij bardzo aktywnie polują niekompetentni niedoszli terrarzyści.

Las jeże, które nie są zwierzętami jedzącymi węże, dość często walczą z żmijami. W większości przypadków to jeże wychodzą z takich bitew jako bezwarunkowi zwycięzcy. Najważniejszym wrogiem tak wielu gatunków żmii są obecnie ludzie. To ludzie często i bardzo celowo eksterminują napotkane węże. Ponadto żmije regularnie cierpią z powodu barbarzyńskich metod, często stosowanych w niekontrolowanych warunkach polowania.

Populacja i status gatunku

Liczba niektórych gatunków żmij stale spada. Na przykład całkowita populacja żmija zwyczajna ma tendencję do dramatycznego spadku, głównie pod wpływem działalności człowieka. Negatywny wpływ na liczbę osobników ma aktywny rozwój zwykłych siedlisk węży, osuszanie terenów podmokłych i zalewanie terenów zalewowych rzek, układanie licznych szerokich autostrad i różne zmiany krajobrazu.

Nie mniej ważne jest pogorszenie zaopatrzenia w żywność dla gadów łuskowatych. Takie sytuacje stają się głównym powodem fragmentacji, a także gwałtownego zanikania poszczególnych populacji na terytoriach masowo opanowanych przez ludzi. Nawet pomimo tego, że w niektórych regionach lasy są całkowicie zachowane, a sytuacja dla takich gadów łuskowatych jest całkiem bezpieczna, żmija pospolita znajduje się w Czerwonej Księdze kilku regionów naraz, w tym Moskwy, Saratowa, Samary, Niżnego Nowogrodu i Orenburga.

W uprzemysłowionych krajach europejskich całkowita liczba żmij gwałtownie spada. Tymczasem dobroczynne aspekty naturalnego istnienia takich łuskowatych gadów są oczywiste. Takie węże biorą udział w naturalnej regulacji liczby gryzoni przenoszących groźne choroby, wytwarzają cenne surowce do produkcji preparatów farmakologicznych i specjalną surowicę „Antigadyuka”.

Film o żmijach